Mediation is een gereguleerde vorm van conflictoplossing die in Nederland sinds eind jaren 90 van de vorige eeuw wordt toegepast. Mediationgesprekken vinden plaats onder begeleiding van een onafhankelijke, neutrale derde, die geen standpunt inneemt, geen advies geeft en geen uitspraak doet over wie gelijk of ongelijk heeft. De mediator is opgeleid voor zijn/haar werk als mediator. De Mediation federatie Nederland stelt regels en heeft een register. De mediator kan daarnaast een andere opleiding hebben genoten of ander werk verrichten (als accountant, advocaat, arts, bouwkundige, ingenieur, notaris, organisatiekundige, psycholoog, rechter, socioloog, enz.) maar dat hoeft niet zo te zijn. Het gaat erom dat hij/zij een goede mediator is. Mediator zijn is een vak op zich.

De mediator leidt het mediationproces.

De mediator begeleidt de gesprekken, de gegevensverzameling, de onderhandeling en de afronding (met een vaststellingsovereenkomst) en doet alles wat nodig is om de mediation goed te laten verlopen. Op die manier kunnen partijen komen tot een oplossing waar zij beiden vrede mee kunnen hebben.
De mediator leidt het mediationproces en is opgeleid om met gesprekstechnieken partijen zover te krijgen, dat boven tafel komt wat de angel is van het conflict en waar de belangen liggen bij de oplossing ervan.
Nu klinkt de taak van de mediator eenvoudiger dan het is, maar er is heel wat mensenkennis, geduld en ervaring voor nodig om dit voor elkaar te krijgen. Mediation is wel een proces waar ieder een eigen inbreng heeft: als partijen niet open en eerlijk met elkaar het gesprek willen, durven en kunnen aangaan, staat de mediator machteloos. Het is de taak van de mediator te proberen een klimaat van veiligheid en vertrouwen te scheppen, waarin partijen die bereidheid verkrijgen.
In zakelijke geschillen spelen emoties en behoeften niet zo zichtbaar een rol als in familie aangelegenheden, maar ze vormen zeker een onderdeel van het conflict. Er is altijd een element aanwezig van gunnen en dat van respect, van gezichtsverlies en van achterban. Daar kan niet aan voorbij worden gegaan, al worden ze vaak niet zo uitdrukkelijk benoemd, het speelt mee en daar moet rekening mee worden gehouden.
Het is dan ook essentieel dat partijen vertrouwen hebben in de mediator, te meer daar ze het vertrouwen in elkaar meestal zijn verloren.

Mediation is geen wondermiddel, maar het is aantoonbaar dat in 65 tot 75 % van de mediations men tot een gehele of gedeeltelijke oplossing is komen.

Anders dan rechtspraak

Een belangrijk verschil met rechtspraak is: in mediation moeten partijen zelf aan het werk. Advocaten en andere adviseurs mogen wel helpen, maar zijn niet de drijvende krachten in het mediationproces. Dat zijn partijen zelf.
Als de ruzie zo hoog is opgelopen dat partijen niet meer met elkaar in één ruimte willen zijn, vinden eerst aparte gesprekken plaats. Ook wordt wel eerst door de mediator een apart verkennend gesprek met een partij gehouden om te onderzoeken of mediation überhaupt kans van slagen heeft. Dit wordt wel pre-mediation genoemd.
Mediation onderscheidt zich in meerdere opzichten van rechtspraak. Rechtspraak is in principe openbaar, terwijl mediation vertrouwelijk is. De mediation start met ondertekening van de mediationovereenkomst waarin o.a. geheimhouding wordt afgesproken en vrijwilligheid. De geheimhouding duurt voort, ook nadat de mediation, al dan niet geslaagd, is afgelopen. Dat is logisch, want partijen moeten zich vrij voelen te praten, zonder dat dit ooit tegen hen kan worden gebruikt.